Η συμφωνία της 26ης Οκτωβρίου 2011 – Ανακεφαλαιοποίηση τραπεζών

Μια προσεκτική ανάγνωση του ανακοινωθέντος του ευρωπαϊκού συμβουλίου που εκδόθηκε στις Βρυξέλλες στις 26 Οκτωβρίου και μπορεί να βρεθεί στην πρωτότυπη μορφή του εδώ μπορεί να αποκαλύψει τους στόχους που θέτει το συμβούλιο για το τραπεζικό σύστημα.

Συγκεκριμένα στο παράρτημα Β’ γίνεται αναφορά σε μέτρα που πρέπει να ληφθούν για την επαναφορά της εμπιστοσύνης στον τραπεζικό κλάδο. Τονίζεται η ανάγκη διασφάλισης της μεσοπρόθεσμης χρηματοδότησης των τραπεζών, έτσι ώστε αυτές με τη σειρά τους να συνεχίζουν της τροφοδοσίας της οικονομίας με πίστωση με τις μεθόδους που εξετάσαμε σε προηγούμενο άρθρο. Ο τρόπος με τον οποίο προτείνει το συμβούλιο να διασφαλιστεί η μεσοπρόθεσμη χρηματοδότηση των τραπεζών είναι η αύξηση του κεφαλαίου τους, τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά για να μπορούν να αντέχουν τους ενδεχόμενους μελλοντικούς κλυδωνισμούς της αγοράς.

Ο ποσοτικοποιημένος στόχος που τίθεται είναι η επίτευξη δείκτη κεφαλαιακής επάρκειας της τάξης του 9%. Αυτό σημαίνει ότι ο λόγος του κεφαλαίου της τράπεζας προς τα δάνεια που έχει χορηγήσει θα πρέπει να είναι τουλάχιστον 0,09 και για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος οι τράπεζες δεν θα πρέπει να περιορίσουν τα δάνεια που χορηγούνε για να μην μειωθεί η ποσότητα χρήματος στην αγορά. Αντίθετα οι τράπεζες θα πρέπει να επιδιώξουν να αυξήσουν το μετοχικό τους κεφάλαιο. Τι σημαίνει όμως αυτό στην πράξη για μια ελληνική τράπεζα;

Θα εξετάσουμε τυχαία το παράδειγμα της Alpha Bank. Σύμφωνα με τις ασκήσεις προσομοιώσεως καταστάσεων κρίσεως 2011, τα λεγόμενα και stress tests, τα οποία διενεργήθηκαν βάσει των στοιχείων στις 31.12.2011, η τράπεζα έχει δείκτη κεφαλαιακής επάρκειας 10,8%. Το αποτέλεσμα είναι από πρώτης όψεως πολύ ενθαρρυντικό. Μέσα σε ένα έτος όμως έχουν αλλάξει πολλά. Στα αποτελέσματα εννιαμήνου που ανακοίνωσε η τράπεζα στις 28.11.2011 προβάλλεται ο ισχυρισμός ότι ο δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας της τράπεζας παραμένει σταθερά πάνω από το 10%. Αυτή όμως η επιτυχία δεν οφείλεται στην αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου, όπως επιθυμεί το συμβούλιο, αλλά με τη στοχευμένη μείωση της μοχλεύσεως του ισολογισμού μέσω της μείωσης του δανειακού χαρτοφυλακίου της τράπεζας κατά 2,2 δισεκατομμύρια ευρώ. Αυτό σημαίνει ότι η τράπεζα παρά το γεγονός ότι παλαιότερα δάνεια αποπληρώθηκαν δεν χορήγησε νέα δάνεια. Έτσι όπως έχουμε περιγράψει και εδώ μείωσε την ποσότητα χρήματος στην οικονομία κατά 2,2 δις μέσα σε λιγότερο από ένα έτος. Αν υπολογίσουμε ότι ανάλογες κινήσεις έγιναν από όλες τις ελληνικές τράπεζες αντιλαμβανόμαστε έναν από τους λόγους που έχουν οδηγήσει στη δραματική μείωση της ρευστότητας στην ελληνική αγορά κατά το 2011.

Γιατί όμως η τράπεζα προτίμησε να μειώσει τις χορηγήσεις δανείων αντί να αυξήσει τα κεφάλαιά της. Αν δε μείωνε τις χορηγήσεις και ήθελε να διατηρήσει τον δείκτη κεφαλαιακής επάρκειάς της στο 10%, θα έπρεπε να αυξήσει το μετοχικό κεφάλαιό της κατά 2,2 δις (όσα και η μείωση των δανείων που διοχέτευσε στην αγορά) x 10%, δηλαδή κατά 220 εκατομμύρια ευρώ. Σύμφωνα με τον ισότοπο της τράπεζας, το μετοχικό κεφάλαιό της αποτελείται από 534.269.648 μετοχές, οι οποίες είχαν στις 07.12.2011 χρηματιστηριακή αξία 0,60 ευρώ έκαστη. Το συνολικό μετοχικό κεφάλαιο της τράπεζας λοιπόν είναι κάτι περισσότερο από 320 εκατομμύρια ευρώ. Τα 220 εκατομμύρια ευρώ αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου που θα ήταν απαραίτητα για τη διατήρηση του δείκτη κεφαλαιακής επάρκειας πάνω από το 10% λοιπόν, θα σήμαιναν ριζική μεταβολή στη μετοχική σύνθεση της τράπεζας ειδικά λαμβάνοντας υπ’ όψει ότι ο βασικός μέτοχος της τράπεζας, η οικογένεια Κωστοπούλου, διαθέτει μόλις το 9% του μετοχικού κεφαλαίου. Η συμμετοχή της δηλαδή την 07.12.2011 αποτιμάται σε λιγότερα από 29 εκατομμύρια ευρώ.

Από την άλλη πλευρά η πολιτική της μείωσης χορηγήσεων έχει μόνο βραχυχρόνια αποτελεσματικότητα. Αν οι τράπεζες συνεχίσουν να την ακολουθούν μακροχρόνια καταστρέφοντας χρήμα στο τέλος δεν θα υπάρχουν χρήματα στην αγορά για να εξυπηρετηθούν τα δάνειά τους.

Η οδηγία του ευρωπαϊκού συμβουλίου μπορεί λοιπόν εκ πρώτης όψεως να έχει μία  λογική, είναι όμως αδιέξοδη. Καθώς αυξάνονται οι χορηγήσεις θα πρέπει ταυτόχρονα να αυξάνεται κατά 10% και το μετοχικό κεφάλαιο για να διατηρείται ο δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας στο 10%. Για να συμβαίνει αυτό θα πρέπει οι μέτοχοι να διοχετεύουν τα κέρδη τους σε αυξήσεις μετοχικού κεφαλαίου για να διατηρήσουν τον έλεγχο της τράπεζάς τους και αυτά τα κέρδη θα πρέπει να είναι τουλάχιστον 10% επί των δανείων, πράγμα που ισοδυναμεί με επιβολή επιτοκίου δανεισμού άνω του 10% κατά μέσο όρο και επανεπένδυση ολόκληρου του ποσού των κερδών, πράγμα σχεδόν αδύνατο. Ο σωστή πολιτική θα ήταν να υποχρεώσουν τις τράπεζες να αυξήσουν το υποχρεωτικό αποθεματικό που κρατάνε, όπως έχουμε αναλύσει εδώ.

Ποιος είναι λοιπόν ο λόγος που το ευρωπαϊκό συμβούλιο ωθεί τις τράπεζες σε ένα αδιέξοδο στόχο; Είτε έχει παντελή άγνοια του τρόπου που λειτουργεί το χρηματοπιστωτικό σύστημα, πράγμα δύσκολο να το πιστέψει κανείς, είτε θέλει να ωθήσει τις εμπορικές τράπεζες σε αδιέξοδο, έτσι ώστε να αναγκαστούν να προβούν σε μεγάλες αυξήσεις κεφαλαίου, αλλάζοντας ραγδαία τη μετοχική τους σύνθεση.

Σύμφωνα με την οδηγία οι τράπεζες θα πρέπει να καταφύγουν αρχικά σε ιδιωτικές πηγές κεφαλαίων και αργότερα στο κράτος. Επειδή όμως είναι δύσκολο στην παρούσα οικονομική συγκυρία να αντληθούν από τον ιδιωτικό τομέα τέτοια κεφάλαια, οι τράπεζες θα αναγκαστούν να καταφύγουν στο κράτος. Το ελληνικό δημόσιο θα λάβει δάνειο μέχρι και 100 δις Ευρώ μέχρι το 2014, μεγάλο μέρος των οποίων θα διατεθεί για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών. Η συμμετοχή αυτή θα είναι σε κοινές μετοχές, πράγμα που σημαίνει ότι το δημόσιο θα αποκτήσει τον έλεγχο του συνόλου του τραπεζικού τομέα, έλεγχο που σύμφωνα με τις δηλώσεις του υπουργού οικονομικών δε σκοπεύει να κρατήσει. Το ελληνικό δημόσιο θα πουλήσει λοιπόν αυτές τις μετοχές μετά από ένα αδιευκρίνιστο διάστημα, σε εύλογο τίμημα, πάντα σύμφωνα με τις δηλώσεις του υπουργού οικονομικών.

Το ερώτημα είναι απλό. Σε ποιους;