Η παράνοια της αγοράς ρεύματος στην Ελλάδα

Από το καλοκαίρι του 2021 ο Έλληνας καταναλωτής έχει έρθει αντιμέτωπος με ολοένα αυξανόμενους λογαριασμούς ρεύματος, οι οποίοι δοκιμάζουν τις οικονομικές αντοχές του. Το κόστος του ρεύματος έχει τουλάχιστον διπλασιαστεί για την πλειοψηφία των νοικοκυριών ενώ όλοι συζητάνε για την διαβόητη πλέον ρήτρα αναπροσαρμογής, η οποία βάλλεται από τους πάντες ως υπεύθυνη για τις δυσβάσταχτες αυξήσεις στους λογαριασμούς του ρεύματος.

Η συζήτηση στη χώρα δυστυχώς τις περισσότερες φορές περιορίζεται στην αδιαφάνεια του υπολογισμού της. Οι πάροχοι ηλεκτρικού ρεύματος μπορεί να έχουν αναρτήσει στους δικτυακούς τόπους τους παραδείγματα υπολογισμού της ρήτρας αναπροσαρμογής (δείτε παραδείγματα εδώ και εδώ) και οι μαθηματικοί τύποι που χρησιμοποιούνται να μην είναι πολύ πολύπλοκοι, παραμένουν όμως πέραν των δυνατοτήτων κατανόησης του μέσου καταναλωτή ενέργειας. Η όλη συζήτηση περί ρήτρας αναπροσαρμογής όμως αποπροσανατολίζει κατά τη γνώμη του γράφοντα τη συζήτηση από την τεκτονική αλλαγή που συντελέστηκε στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας το καλοκαίρι του 2021. Η αλλαγή αυτή είναι μεν πανευρωπαϊκή, οι στρεβλώσεις όμως της ελληνικής αγοράς είναι που φέρνουν τον Έλληνα καταναλωτή σε πολύ δυσχερέστερη θέση από τους υπόλοιπους ευρωπαίους.

Μέχρι τον Ιούνιο του 2021 η τιμή της κιλοβατώρας στην Ελλάδα ήταν λίγο πολύ σταθερή. Υπήρχαν μεν κάποιες χρεώσεις στους λογαριασμούς ρεύματος, τις οποίες ο καταναλωτής δυσκολευόταν να κατανοήσει (ΑΔΜΗΕ, ΔΕΔΔΗΕ, ΥΚΩ, ΕΤΜΕΑΡ), αλλά με την κιλοβατώρα να κυμαίνεται γύρω στα €0,12 και το συνολικό ποσό των λογαριασμών λίγο πολύ αμετάβλητο πολλοί λίγοι έδιναν σημασία.

Όλα αυτά όμως άλλαξαν βίαια το καλοκαίρι του 2021. Η χονδρική τιμή του ρεύματος άρχισε να καθορίζεται πλέον στο χρηματιστήριο ενέργειας. Ας δούμε λοιπόν πως λειτουργεί αυτό στην Ελλάδα.

Η χονδρική τιμή ρεύματος κάθε ημέρας διαμορφώνεται την προηγούμενη. Οι προμηθευτές ενέργειας δηλώνουν στο Χρηματιστήριο Ενέργειας τις ποσότητες που θα χρειαστούν όλοι οι καταναλωτές στην Ελλάδα ανά ώρα το επόμενο 24ωρο. Η ζήτηση είναι διαφορετική κάθε ώρα, ανάλογα με την εποχή, τις κλιματολογικές και τις οικονομικές συνθήκες. Αντίστοιχα, οι παραγωγοί καταθέτουν προσφορές ενέργειας ανά ώρα για να ικανοποιήσουν τη ζήτηση. Στο σύστημα μπαίνουν κατά προτεραιότητα οι ΑΠΕ με μηδενική τιμή, έχοντας διασφαλίσει μέσω συμβάσεων εγγυημένες τιμές ανεξάρτητα από την τιμή της αγοράς. Στην αρχή γίνονται αποδεκτές οι φθηνότερες προσφορές και οι αντίστοιχες μονάδες. Αφού οι φθηνές μονάδες καλύψουν όποιο μέρος μπορούν της αναγκαίας ενέργειας, αρχίζουν να γίνονται δεκτές οι προσφορές από τις ακριβότερες μονάδες.

Η αποκαλούμενη Τιμή Εκκαθάρισης Αγοράς (παλαιότερα Οριακή Τιμή Συστήματος – ΟΤΣ) ανά ώρα είναι η ακριβότερη προσφορά που θα δώσει κάποιος παραγωγός για να καλύψει την τελευταία MWh που χρειάζεται το σύστημα. Για παράδειγμα, αν το σύστημα χρειάζεται ακόμη 2 MWh για να συμπληρώσει την απαιτούμενη ενέργεια για το διάστημα 8-9 το βράδυ και η μόνη προσφορά που έχει είναι στα 322 ευρώ ανά μεγαβατώρα, τότε η τιμή εκκαθάρισης για εκείνη την ώρα θα διαμορφωθεί στα 322 ευρώ. Η τελική οριακή προσφορά ανά ώρα αποτελεί την τιμή με την οποία θα πληρωθούν όλοι οι παραγωγοί ρεύματος ανεξαρτήτως της τιμής στην οποία πρόσφεραν τη δική τους ενέργεια. Έτσι λειτουργεί η ημερήσια αγορά στο Χρηματιστήριο Ενέργειας. Υπάρχει και η αγορά εξισορρόπησης. Αυτή λειτουργεί σε πραγματικό χρόνο. Εάν διαπιστωθεί ότι οι εκτιμήσεις για την κατανάλωση δεν ήταν σωστές και χρειάζεται περισσότερη ενέργεια, ο Διαχειριστής (ΑΔΜΗΕ) ζητάει περισσότερη ενέργεια, η οποία πληρώνεται σε πολύ υψηλότερες τιμές.

Ακόμα λοιπόν και μια αποσβεσμένη υδροηλεκτρική μονάδα της ΔΕΗ η οποία έχει σχεδόν μηδενικά λειτουργικά κόστη και η ΔΕΗ κοστολογεί τις προσφορές της για την ένταξή της στο σύστημα με πολύ μικρά ποσά (€10-20 τη μεγαβατώρα) θα αποζημιωθεί με την τιμή εκκαθάρισης της αγοράς, η οποία μπορεί να ξεπεράσει τα €300 / μεγαβατώρα. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι την περίοδο Αυγούστου 2021 – Ιανουαρίου 2022 μπήκαν στο σύστημα πάνω από 2.500 μεγαβατώρες από υδροηλεκτρικά της ΔΕΗ, τα οποία πληρώθηκαν με τιμές δεκαπλάσιες του κόστους τους δημιουργώντας κέρδη μόνο από τη διαχείρισή τους άνω των €500.000.000 στο εξάμηνο. Και αυτό πριν ξεκινήσει ο πόλεμος στην Ουκρανία, ο οποίος έχει περεταίρω εκτοξεύσει τις τιμές του ρεύματος.

Για τις ΑΠΕ, οι οποίες αποζημιώνονται με σταθερή τιμή, η υπερβάλλουσα αξία κατατίθεται σε έναν ειδικό λογαριασμό.

Το σύστημα καθορισμού τιμών είναι λοιπόν από κατασκευής στρεβλό. Είναι σα να πηγαίνουμε στο μανάβη, να ψωνίζουμε πατάτες προς €1/kgr, κρεμμύδια προς €0,80 / kgr, ντομάτες προς €1,50 / kgrκαι φράουλες προς €4,50 / kgr. Ο μανάβης ακολούθως βάζει όλα μας τα ψώνια σε μία σακούλα και τα ζυγίζει όλα μαζί στην τιμή €4,50 / kgr. Θεωρητικά σε μια ελεύθερη αγορά θα λειτουργήσει ο ανταγωνισμός και οι παραγωγοί, οι οποίοι προσφέρουν πολύ υψηλές τιμές θα μείνουν εκτός συστήματος. Σε περιόδους όμως ενεργειακής στενότητας (πράγμα σύνηθες στην Ελλάδα, η οποία δεν έχει ενεργειακή επάρκεια) ένας μοναδικός παραγωγός ενέργειας να καταθέσει υψηλή προσφορά, αυτή θα ορίσει την τιμή εκκαθάρισης και θα δημιουργήσει αυτό που ονομάζουμε ουρανοκατέβατα κέρδη και για τους υπολοίπους.

Ακόμη και οι προσφορές όμως που καταθέτουν οι παραγωγοί δεν αντανακλούν απαραίτητα το κόστος παραγωγής του ρεύματος. Ιδεατά αντανακλούν το μεταβλητό κόστος (κυρίως το κόστος καυσίμου) κάθε μονάδας πλέον του σταθερού κόστους και ενός περιθωρίου κέρδους. Βέβαια οι τιμές, όπως σε όλα τα χρηματιστήρια, διαμορφώνονται ελεύθερα, που σημαίνει ότι σε περιόδους όπως η σημερινή της ενεργειακής κρίσης, οι τιμές διαμορφώνονται σε πολύ υψηλότερα επίπεδα από το συνολικό κόστος, διευρύνοντας σημαντικά τα περιθώρια κέρδους.

Το παράδοξο είναι ότι σε αυτό το χρηματιστηριακό μηχανισμό καθορισμού των τιμών ενέργειας μπαίνουν και οι καθετοποιημένες επιχειρήσεις όπως η ΔΕΗ, οι οποίες και παράγουν και πωλούν ηλεκτρική ενέργεια. Η ΔΕΗ λοιπόν δεν παράγει ηλεκτρική ενέργεια και ακολούθως τη διαθέτει στους πελάτες της. Αντίθετα εισάγει την παραγόμενη ενέργεια στο χρηματιστήριο ενέργειας σαν παραγωγός με τις τιμές πώλησης που η ίδια ορίζει για τις μονάδες της και ακολούθως αφού το ρεύμα τιμολογηθεί με την τιμή εκκαθάρισης με τη διαδικασία που αναφέραμε παραπάνω, επιβάλλεται η ρήτρα αναπροσαρμογής που πληρώνει ο καταναλωτής, δημιουργώντας τα λεγόμενα ουρανοκατέβατα κέρδη για την επιχείρηση.

Εταιρείες όπως η ΔΕΗ, οι οποίες λειτουργούν αποσβεσμένες μονάδες με μηδενικό κόστος καυσίμων, όπως τα υδροηλεκτρικά ή τα λιγνιτικά εργοστάσια, αποκομίζουν τεράστια κέρδη με την τιμολόγηση του ρεύματος που παράγουν σε πολύ χαμηλό κόστος με την τιμή εκκαθάρισης αγοράς. Ιδεατά αυτά τα κέρδη μπορούν να τα προωθούν στους πελάτες της μέσω προσφορών. Η πρακτική δυστυχώς έχει δείξει ότι οι προσφορές της ΔΕΗ είναι παρόμοιες με των άλλων εταιρειών εμπορίας ηλεκτρικής ενέργειας, οι οποίες δεν έχουν τα τεράστια περιθώρια κέρδους της ΔΕΗ. Στην πλάτη λοιπόν των καταναλωτών που μπορούν ακόμη και εξοφλούν τους λογαριασμούς του ηλεκτρικού ρεύματος χτίζεται η εικόνα μιας κερδοφόρας εταιρείας από τον «Μέσι της ενέργειας», Γιώργο Στάση και τον π. Υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Κωστή Χατζηδάκη ο οποίος συνεχίζει το σερί επιτυχιών του μετά την Ολυμπιακή και τον ΟΣΕ και πριν τις συντάξεις πρόλαβε να σώσει και τη ΔΕΗ στις πλάτες μας ποζάροντας σαν άλλος superman στην τούρτα γενεθλίων του.

Η λύση που προτείνεται να ενεργοποιηθούν περισσότερες λιγνιτικές μονάδες είναι αφελής και δεν μπορεί να μειώσει τις τιμές όσο η τιμολόγηση του ρεύματος γίνεται εξ’ ολοκλήρου μέσω του χρηματιστηρίου ενέργειας. Όσο υπάρχουν μονάδες φυσικού αερίου που μπαίνουν στο σύστημα ενόσω οι τιμές του αερίου είναι στα ύψη ή απλώς επιτήδειοι προμηθευτές που εκμεταλλευόμενοι την έλλειψη ενέργειας ή υιοθετούν μονοπωλιακές πρακτικές για να κρατούν τεχνηέντως υψηλή την τιμή εκκαθάρισης αγοράς, η εισαγωγή περισσότερων λιγνιτικών μονάδων απλώς θα παράξει μεγαλύτερα κέρδη για τη ΔΕΗ.

Στη συνδιάσκεψη κορυφής της ΕΕ στις 25.03.2022 η Ισπανία και η Πορτογαλία κατάφεραν να εξασφαλίσουν για τους εαυτούς τους μια εξαίρεση η οποία τους επιτρέπει να ορίζουν πλαφόν στην τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας για ένα χρόνο. Η λύση αυτή είναι κατά τη γνώμη του γράφοντος ένα ημίμετρο, καθώς διαρκεί μόνο ένα χρόνο και μπορεί να εφαρμοστεί μόνο στην ιβηρική χερσόνησο, η οποία έχει πολύ μικρή διασύνδεση του δικτύου της με την υπόλοιπη ηπειρωτική Ευρώπη και χρησιμοποιεί πολύ λίγο φυσικό αέριο στο μείγμα καυσίμου παραγωγής ενέργειάς της.

Η ορθότερη λύση στο πλαίσιο του παρόντος συστήματος διαπραγμάτευσης της τιμής της ενέργειας στο χρηματιστήριο συστήματος είναι ο ορισμός της τιμής που πληρώνουν οι πάροχοι στους παραγωγούς με έναν τύπο σταθμικού μέσου όρου, ο οποίος θα επιτρέπει τις χαμηλότερες τιμές παραγωγής ρεύματος να περνάνε στον καταναλωτή. Οι προτάσεις περί φορολόγησης υπερκερδών μόνο ως φαιδρές μπορούν να εκληφθούν. Τα υπερκέρδη αφενός δύσκολα εντοπίζονται και αφετέρου δεν μπορούν να μοιραστούν δίκαια. Οι όποιες επιδοματικές πολιτικές μοιραία περιορίζονται στις μικρές οικιακές καταναλώσεις και δύσκολα θα βρουν το δρόμο τους στις μεγάλες καταναλώσεις των παραγωγικών μονάδων της χώρας, υπονομεύοντας την ανταγωνιστικότητά τους.

Κοιτώντας βέβαια την αγορά ενέργειας χωρίς τις δεσμεύσεις του παρόντος συστήματος μπορούμε με ασφάλεια να μπούμε ότι όσο η τιμή της ενέργειας καθορίζεται σε τρία διαφορετικά χρηματιστήρια (φυσικού αερίου – δικαιωμάτων ρύπων – ενέργειας) τα πράγματα μόνο ρόδινα δεν μπορούν να είναι για τους καταναλωτές ενέργειας είτε οικιακοί είναι αυτοί είτε επαγγελματικοί.

Παραθέτουμε παρακάτω ενδεικτικά την μέση τιμή εκκαθάρισης αγοράς από τον Ιανουάριο του 2021 έως σήμερα. Οι χαμηλές τιμές που παρατηρούνται μέχρι τον Ιούνιο του 2021 δικαιολογούνται από τη δοκιμαστική λειτουργία του συστήματος. Από τον Ιούλιο και μετά παρατηρούμε την απογείωση.

Μήνας	Τιμής Εκκαθάρισης Αγοράς (€/MWh)
Ιαν-21	52,52
Φεβ-21	50,36
Μαρ-21	57,65
Απρ-21	64,17
Μαϊ-21	63,16
Ιουν-21	83,47
Ιουλ-21	101,86
Αυγ-21	121,72
Σεπτ-21	134,73
Οκτ-21	198,32
Νοε-21	228,87
Δεκ-21	235,38
Ιαν-22	227,30
Φεβ-22	211,71
Μαρ-22	272,68
Απρ-22	246,60

Για όποιον ενδιαφέρεται να εντρυφήσει στα δεδομένα διαμόρφωσης των ημερησίων τιμών χονδρικής του ηλεκτρικού ρεύματος, μπορεί να ρίξει μια ματιά στα δεδομένα που δημοσιεύει αναλυτικά ο Όμιλος Χρηματιστηρίου Ενέργειας εδώ.

Διαβάστε περισσότερα

Γιατί αυξάνεται η τιμή του ρεύματος – Η «Κ» απαντά σε 12 κρίσιμα ερωτήματα

Η Καθημερινή 26.03.2022