Οι ανακοινώσεις Ντράκι ή «Τα λεφτά του ESM δε φτάνουν, βρες κι άλλα»

Στις 06.09.2012 η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) ανακοίνωσε μια μεταστροφή πολιτικής. Η ανακοίνωση ήρθε στο πλαίσιο της πρόθεσης που είχε επικοινωνήσει ο πρόεδρός της, κ. Ντράκι, στις 08 Αυγούστου να κάνει ότι χρειαστεί για να σώσει την Ευρωζώνη και το Ευρώ. Ας δούμε όμως τι περιελάμβαναν οι ανακοινώσεις και σε ποιο πλαίσιο λήφθηκαν.

Η ΕΚΤ ανακοίνωσε ένα νέο πρόγραμμα αγοράς κρατικών ομολόγων από τη δευτερογενή αγορά (Outright Monetary Transactions – OMT) με σκοπό τη διατήρηση της σωστής λειτουργίας του μηχανισμού μετάδοσης νομισματικής πολιτικής και την ενιαία νομισματική πολιτική στην Ευρωζώνη. Η ΕΚΤ είχε αναγνωρίσει ότι υπάρχει πρόβλημα ρευστότητας στην ΕΕ και βλέποντας ότι οι προηγούμενες προσπάθειές της να λύσει το πρόβλημα είχαν αποτύχει στράφηκε σε κάτι πιο δραστικό.

Η ΕΚΤ λοιπόν ανακοίνωσε ότι προτίθεται να εγκαινιάσει ένα πρόγραμμα αγοράς κρατικών ομολόγων από τη δευτερογενή αγορά. Ο σκοπός του προγράμματος είναι να μειωθούν τα επιτόκια των κρατικών ομολόγων και να εισρεύσει χρήμα στην οικονομία, χρήμα που προσπάθησαν να το προωθήσουν στον ιδιωτικό τομέα μέσω χαμηλών ή μηδενικών επιτοκίων, αλλά απέτυχαν αφού κανένας δεν είναι διατεθειμένος να δανειστεί.

Οι αγορές ομολόγων θα εξακολουθήσουν να γίνονται στη δευτερογενή αγορά, όπως και παλαιότερα, αφού το άρθρο 21 του καταστατικού της ΕΚΤ εξακολουθεί να ισχύει και η ΕΚΤ εξακολουθεί να μη συναλλάσσεται με δημόσιους φορείς. Η ΕΚΤ λοιπόν θα αγοράζει απεριόριστες ποσότητες κρατικών ομολόγων μέχρι να πέσουν τα επιτόκια. Σε αυτό το σημείο να σημειώσουμε ότι η ΕΚΤ ανέκαθεν αγόραζε κρατικούς τίτλους από τη δευτερογενή αγορά. Ο στόχος της όμως δεν ήταν να ρίξει τα επιτόκια, ήταν απλώς να «στηρίξει τις αγορές». Ένας νεφελώδης στόχος που χρησιμοποιήθηκε κατά κόρων από την ΕΚΤ και τα παραρτήματά της για να κερδοσκοπήσουν πάνω στο κρατικό χρέος[1].

Η λογική του προγράμματος είναι απλή. Εφόσον υπάρχει ένας αγοραστής που έχει τη δυνατότητα και τη βούληση να απορροφήσει απεριόριστο αριθμό ομολόγων μιας χώρας, που έχει ενταχθεί στο πρόγραμμα, οι υπόλοιποι αγοραστές θα ξεπεράσουν τις αναστολές τους και θα αγοράσουν ομόλογα της συγκεκριμένης χώρας γνωρίζοντας ότι θα μπορέσουν με μεγάλη ευκολία να τα πουλήσουν αν χρειαστεί.

Το πρόγραμμα βέβαια έχει και σοβαρούς περιορισμούς. Για να ενταχθεί μια χώρα σε αυτό θα πρέπει να αποδεχτεί επιτήρηση των δημοσιονομικών της από την ΕΚΤ και πιθανόν το ΔΝΤ, όπως συμβαίνει με τα δάνεια της Τρόικας στην Ελλάδα και τα δάνεια του EFSM και του ESM. Δεν θα μπορεί λοιπόν το υπό στήριξη κράτος να αυξήσει το χρήμα στην οικονομία του μέσω κρατικών δαπανών, στηρίζοντας έτσι την οικονομική δραστηριότητα. Για να μειωθούν τα επιτόκια θα πρέπει να ακολουθηθεί πολιτική λιτότητας. Δώρο άδωρο εν ολίγοις.

Στην ουσία πρόκειται για επέκταση των μηχανισμών EFSM και ESM. Οι μηχανισμοί αυτοί χρηματοδοτούνταν από εισφορές χωρών της ΕΕ για να χορηγούν δάνεια σε χώρες που αντιμετώπιζαν δυσκολίες. Αυτό ήταν εφικτό εφόσον οι χώρες που αντιμετώπιζαν δυσκολίες ήταν μικρές. Τα ταμεία μπορούσαν να σηκώσουν το βάρος της Ελλάδας, της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας.

Όταν όμως άρχισε να τρίζει το πάτωμα κάτω από τα πόδια της Ισπανίας και της Ιταλίας έγινε φανερό ότι οι εν λόγω μηχανισμοί δε θα ήταν αρκετοί για τη διάσωσή τους. Η επί πλέον χρηματοδότησή τους θα ήταν επίσης πολύ δύσκολη. Το κόστος που θα έπρεπε να επωμισθούν οι φορολογούμενοι των ισχυρών χωρών θα  ήταν δυσβάσταχτο και οι κυβερνήσεις των πλεονασματικών χωρών δε θα μπορούσαν ποτέ να το δικαιολογήσουν στους ψηφοφόρους τους. Η πρώτη σκέψη ήταν να λάβουν οι μηχανισμοί τραπεζική άδεια, να δανείζονται από την ΕΚΤ και ακολούθως να δανείζουν τις προβληματικές χώρες. Η λύση που προκρίθηκε ήταν απλούστερη, η ΕΚΤ θα προέβαινε σε απεριόριστο αριθμό αγορών από τη δευτερογενή αγορά για να στηρίξει τα επιτόκια δανεισμού των υπό δοκιμασία χωρών.

Επιπρόσθετα η ρευστότητα που θα παρασχεθεί μέσω του προγράμματος θα είναι πλήρως «αποστειρωμένη». Αυτό σημαίνει ότι τα χρήματα που θα διοχετεύει η ΕΚΤ στην αγορά μέσω της αγοράς ομολόγων θα το αποσύρει ταυτόχρονα από την αγορά μέσω της μείωσης της χρηματοδότησης των ιδιωτικών τραπεζών. Με αυτό τον τρόπο θα κρατηθεί σε χαμηλά ο πληθωρισμός, ο πρωταρχικός μακροοικονομικός στόχος της ΕΚΤ[2] σύμφωνα με το άρθρο 2 του καταστατικού της (όλοι οι υπόλοιποι στόχοι επιδιώκονται με την επιφύλαξη του πρωταρχικού της στόχου).

Τέλος αντίθετα με τις προηγούμενες παρεμβάσεις της στη δευτερογενή αγορά ομολόγων, η ΕΚΤ δε θα διατηρήσει το καθεστώς του προτιμητέου πιστωτή[3]. Η αλήθεια βέβαια είναι ότι όταν προέβαινε σε αγορές ομολόγων και στο παρελθόν, δε διευκρινιζόταν ότι θα επιδιώξει αυτό το καθεστώς. Απλώς το επέβαλε όταν ήρθε η ώρα του κουρέματος …

Ο νέος μηχανισμός είναι τελικά μια συγκαλυμμένη επέκταση του ESM, ο οποίος πλέον θα βασίζεται σε φρεσκοτυπωμένο χρήμα και όχι σε χρήματα από τον προϋπολογισμό των χωρών – μετόχων του μηχανισμού. Αυτό από μόνο του είναι θετικό. Αρκεί να μην καταλήξει η ΕΚΤ, να συλλέγει όλα τα άχρηστα ομόλογα των υπό χρεοκοπία χωρών για να διασώσει τις τράπεζες που δάνεισαν στις εν λόγω χώρες …