03. Η κεντρική τράπεζα και η λειτουργία της, Μέρος Α’- Η δημιουργία του χρήματος
Η κεντρική τράπεζα είναι ένας οργανισμός είτε δημόσιος είτε ιδιωτικός, ο οποίος έχει τρεις βασικές λειτουργίες. Είναι επιφορτισμένος α. με την έκδοση νομίσματος, β. τη ρύθμιση της ροής του χρήματος και γ. τον έλεγχο των επιτοκίων σε μια χώρα.
Η κεντρική τράπεζα επιβλέπει τη λειτουργία του τραπεζικού συστήματος και δρα σαν δανειστής εσχάτης προσφυγής για τις εμπορικές τράπεζες. Στην Ελλάδα αυτό το ρόλο έπαιζε η Τράπεζα της Ελλάδος μέχρι το 2002, και από την είσοδο της χώρας στην Ευρωζώνη η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ). Ας εξετάσουμε όμως αναλυτικά τις δύο πρώτες λειτουργίες της κεντρικής τράπεζας.
Η πρώτες δύο λειτουργίες μιας κεντρικής τράπεζας είναι και οι πιο προφανείς. Εκδίδει χρήμα. Εκτυπώνει χαρτονομίσματα και κατασκευάζει κέρματα τα οποία και διοχετεύει στην αγορά.
Πως όμως γίνεται αυτό; Σίγουρα δεν πετάει τα λεφτά στο δρόμο. Η απάντηση είναι ότι η κεντρική τράπεζα δανείζει αυτά τα χρήματα. Μπορεί να τα δανείσει σε μια ιδιωτική τράπεζα ή σε μια κυβέρνηση αγοράζοντας ομόλογα. Αυτά τα δάνεια φυσικά θα πρέπει να αποπληρωθούν. Εδώ εντοπίζεται το εξής παράδοξο. Αν μόνο η κεντρική τράπεζα έχει το δικαίωμα έκδοσης χρήματος, το οποίο και διοχετεύει στην αγορά μέσω δανείων, τα οποία επιβαρύνονται με επιτόκιο, που βρίσκονται τα χρήματα για να αποπληρωθούν αυτά τα δάνεια μαζί με το επιτόκιο;
Η απάντηση είναι ότι το χρήμα που δανείζει η κεντρική τράπεζα ακολούθως πολλαπλασιάζεται από τις εμπορικές τράπεζες μέσω του συστήματος των κλασματικών αποθεμάτων που περιγράψαμε σε προηγούμενο άρθρο. Ο πολλαπλασιασμός αυτός όμως επιτυγχάνεται πάλι με δανεισμό. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι το σύνολο των χρημάτων που κυκλοφορούν στην αγορά είναι δανεικά. Για κάθε μονάδα χρήματος που κυκλοφορεί υπάρχει και μια μονάδα χρέους. Αν συνυπολογίσουμε και το επιτόκιο με το οποίο επιβαρύνονται όλα τα δάνεια, βγάζουμε το συμπέρασμα ότι το συσσωρευμένο χρέος μιας οικονομίας είναι πάντοτε μεγαλύτερο από το απόθεμα χρήματος.
Το χρέος σε μια οικονομία, το οποίο αποτελείται από το σύνολο των δανείων και το επιτόκιο που τα επιβαρύνει δεν μπορεί να αποπληρωθεί ποτέ στο πλαίσιο του υπάρχοντος τραπεζικού συστήματος για τον απλό λόγο ότι τα χρήματα για την εξυπηρέτησή του πολύ απλά δεν υπάρχουν. Ο λόγος για τον οποίο εξυπηρετείται είναι επειδή οι κεντρικές τράπεζες σε συνεργασία με τις εμπορικές αυξάνουν το απόθεμα χρήματος σε μια οικονομία συνεχώς, πάντα δημιουργώντας νέο χρέος, το οποίο ανατροφοδοτεί το προηγούμενο.
Αυτός ο φαύλος κύκλος συνεχίζεται μέχρι να σταματήσει από τις τράπεζες η δημιουργία νέου χρήματος, οπότε και εκδηλώνεται μια κρίση χρέους, σαν αυτή που βιώνουμε αυτή την εποχή.
Με αυτόν τον τρόπο λοιπόν εξηγείται το γεγονός ότι όλα ανεξαιρέτως τα κράτη του κόσμου η πλειοψηφία των ιδιωτών είναι επιβαρυμένοι με χρέη. Τα χρέη αυτά δεν είναι βεβαίως ισομερώς κατανεμημένα. Υπάρχουν πολλά φυσικά πρόσωπα και επιχειρήσεις που δεν έχουν χρέη. Υπάρχουν κράτη που έχουν μεγάλο ποσοστό δημοσίου χρέους ως ποσοστό του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (ΑΕΠ) τους και κράτη που έχουν μικρότερο ποσοστό δημοσίου χρέους. Το σύνολο όμως του χρέους σε μια οικονομία είναι πάντα μεγαλύτερο από το απόθεμα χρήματος.
Το χρέος λοιπόν στο παρόν οικονομικό σύστημα δεν μπορεί να είναι ποτέ βιώσιμο επειδή αποτελεί δομικό στοιχείο της παραγωγής χρήματος. Αποτελεί παρανόηση η ελπίδα ότι με χρηστή διαχείριση μπορούμε να περιορίσουμε και να εξαλείψουμε το χρέος. Στα πλαίσια του παρόντος οικονομικού συστήματος χωρίς χρέος δεν μπορεί να υπάρξει χρήμα.
Trackbacks & Pingbacks
- 12. Τραπεζικός πανικός – bank run | oikonomica
- Η χρηματιστηριακή κρίση του 1929 και η μεγάλη ύφεση Μέρος Α’ – Τα αίτια και η κατάρρευση | oikonomica
- Η χρηματιστηριακή κρίση του 1929 και η μεγάλη ύφεση Μέρος Β’ – Η Ανάκαμψη | oikonomica
- Πρωτογενείς κρατικές δαπάνες και επιβάρυνση επιτοκίων – Η παγίδα των ποσοστών και ο στόχος της αναδιάρθρωσης | oikonomica
oikonomica 
Συγχαρητήρια για το μπλογκ σου, εύληπτο και κατατοπιστικό για τον μη ειδικό όπως εγώ. Μια αφελής ερώτηση: Υπάρχουν ή θα μπορούσαν να υπάρξουν κεντρικές τράπεζες κρατών που δεν δανείζουν με επιτόκιο την κυβέρνηση τους αλλά απλώς της παρέχουν τα χρήματα για να καλύψει τις υποχρεώσεις της; Τι σημαίνει ή τι θα σήμαινε αυτό;
Βεβαίως και υπάρχουν. Η πολιτική μηδενικών επιτοκίων βεβαίως δεν θα πρέπει να ακολουθείται αβασάνιστα. Μηδενικό επιτόκιο σημαίνει τζάμπα χρήμα και η αύξηση της ποσότητας του χρήματος οδηγεί σε πληθωρισμό. Το χρήμα θα πρέπει να αυξάνεται για να αντικατοπτρίσει την αύξηση των αγαθών που παράγονται και διακινούνται. Αυτός είναι και ο ρόλος των τραπεζών όταν αξιολογούν μια αίτηση για δάνειο. Εξασφαλίζουν ότι τα χρήματα που θα δημιουργηθούν θα συμβάλλουν στη δημιουργία νέου πλούτου, ο οποίος θα χρησιμοποιηθεί για να αποπληρωθεί το δάνειο. Τότε μόνο θα πρέπει να χορηγηθεί το δάνειο.
Μηδενικά επιτόκια θα πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο σε ακραίες περιπτώσεις όπως αυτή που διανύουμε από το 2008. Οι οικονομίες μας βρίσκονται σε αυτό που ονομάζεται παγίδα ρευστότητας. Δεν υπάρχουν αρκετά χρήματα για να κινηθούν επειδή κανένας δεν είναι διατεθειμένος να δανειστεί, ενώ η αποπληρωμή παλαιών δανείων μειώνει το διαθέσιμο χρήμα στην αγορά. Η κεντρική τράπεζα σε αυτή την περίπτωση πρέπει να μηδενίσει τα επιτόκια και πολλές κεντρικές τράπεζες το έχουν κάνει. Η αρχική επιλογή είναι να μηδενίσει το επιτόκιο με το οποίο δανείζει στις εμπορικές τράπεζες και αυτές με τη σειρά τους έχοντας πρόσβαση σε φτηνό χρήμα θα δανείσουν φτηνά στους ιδιώτες. Αυτό είναι μια δυνατότητα που ονομάζεται μηχανισμός μετάδοσης του χρήματος. Η κεντρική τράπεζα δίνει σοβαρά κίνητρα δανεισμού έτσι ώστε να αυξηθεί το χρήμα στην οικονομία. Η ΕΚΤ το έχει κάνει αυτό ρίχνοντας τα επιτόκιά της στο 0,5% χωρίς όμως αποτέλεσμα. Ο ίδιος ο πρόεδρός της έχει παραδεχτεί ότι ο μηχανισμός μετάδοσης του χρήματος που έχει στη διάθεσή της λειτουργεί πολύ προβληματικά, λόγω του δυσμενούς οικονομικού κλίματος που κάνει τους πάντες πολύ διστακτικούς να δανειστούν. Από την άλλη πλευρά το καταστατικό της της απαγορεύει να δανείζει απ’ ευθείαν στα εθνικά κράτη.
Ακόμα και τα κράτη του βορά που έχουν πρόσβαση στις αγορές με χαμηλά επιτόκια δε δανείζονται λόγω των περιορισμών που επιβάλλει το δημοσιονομικό σύμφωνο. Τα κράτη του νότου έχουν για διάφορους λόγους αποκλειστεί από τις αγορές. Η ΕΚΤ δε δανείζει σε κανένα κράτος. Οι ιδιώτες είναι όλοι επιφυλακτικοί και με το δίκιο τους. Και όλοι μαζί περιμένουμε τη μαγική λύση που θα λύσει τα προβλήματά μας …
Δεν εννοούσα παροχή δανεικού χρήματος με μηδενικό ή σχεδόν μηδενικό επιτόκιο αλλά τζάμπα στην κυριολεξία, από το νομισματοκοπείο στο ταμείο του κράτους. Αλλά θα μου πεις,τότε τι χρειάζεται η τράπεζα;
Δυστυχώς δεν υπάρχει τζάμπα χρήμα. Το χρήμα χρησιμοποιείται για την αγορά αγαθών και την αποθήκευση του πλούτου. Αυτός ο πλούτος θα πρέπει να αντιστοιχεί σε κάτι πραγματικό. Αν απλώς τυπώνεις χρήμα και το χαρίζεις σε κάποιον είτε είναι ιδιώτης είτε είναι κράτος αυτό το χρήμα είναι εξ’ ορισμού πληθωριστικό και η μεταβίβασή του σε κάποιον άνευ ανταλλάγματος και χωρίς την αντίστοιχη αύξηση των πραγματικών αγαθών στην οικονομία είναι μια μικρή ληστεία σε βάρος όλων των υπολοίπων κατόχων χρήματος, αφού αυτά τα χρήματα θα χάσουν ένα κομμάτι της αξίας τους. Ο μόνος θεμιτός τρόπος να απαλλαγεί κάποιος από την αποπληρωμή ενός δανείου είναι η χρεοκοπία.
Oκ , η διαδρομή νομισματοκοπείο-ταμείο του κράτος προϋποθέτει απόθεμα πολύτιμου μετάλλου, πράγμα που έχει καταργηθεί. Αυτό που δεν έχω καταλάβει είναι το πως ακριβώς λειτουργεί η συναλλαγή μεταξύ κεντρική τράπεζας και κράτους. Π.χ. τι προσπαθεί να πετύχει η Σερβία με την κατάργηση της ανεξαρτησίας της Κ.Τ. και την υπαγωγή της στο κοινοβούλιο;
Ευχαριστώ.
Η συναλλαγή είναι απλή. Το κράτος εκδίδει ομόλογα, τα οποία αγοράζει η κεντρική τράπεζα δίνοντας χρήματα στο κράτος. (Η ΕΚΤ δεν το κάνει αυτό γιατί απαγορεύεται από το καταστατικό της). Εγγράφεται λογιστικά χρέος και νέο χρήμα διοχετεύεται στην οικονομία.
Η Σερβία επιδιώκει τον άμεσο έλεγχο του κράτους πάνω στην κεντρική τράπεζα. Αποκτά έτσι κάποια εργαλεία που αν χρησιμοποιηθούν με σύνεση μπορούν να δώσουν μια ώθηση στην οικονομία ή να βγάλουν το κράτος από μια δύσκολη θέση ασκώντας μια πολιτική ποσοτικής χαλάρωσης (quantitative easing). Αυτό όμως έχει όρια. Αν δεν ακολουθηθεί από μια γρήγορη ανάκαμψη της οικονομίας μπορεί γρήγορα να οδηγήσει σε υπερπληθωρισμό
Aν το κράτος δεν πληρώσει στην Κ.Τ. του τα ομόλογα που λήγουν ή αν τα κουρέψει, τα επιμηκύνει κτλ, τι γίνεται; Προφανώς μπαίνει μέσα η τράπεζα αλλά αυτό γιατί να ενδιαφέρει το κράτος;
Μειώνεται η αξιοπιστία του
Δεν βρίσκει εύκολα κεφάλαια στο μέλλον
Δημιουργεί χρήμα χωρίς αντίκρισμα -> πληθωρισμός -> υποτίμηση -> προβλήματα στις συναλλαγές με το εξωτερικό
Mάλιστα. Δηλαδή, οι ίδιες συνέπειες με το τύπωμα χρήματος μεσω δανεισμού από την κεντρική τράπεζα σε συνθήκες έλλειψης εμπιστοσύνης στην ικανότητα του κράτους να ανταπεξέλθει στις υποχρεώσεις του, π.χ. στο σενάριο στάση πληρωμών υιοθέτηση εθνικού νομίσματος από το ελληνικό κράτος.
Πως μας ληστεύει το κράτος μέσω του χάρτινου χρήματος
Συγχαρητήρια για το ιστολόγιο σας..έχει πολύ ενδιαφέρον το σχόλιο σας της 27.08.2012 περί <>..δεν νομίζω ότι το να τυπώνεις χρήματα και να τα χαρίζεις δημιουργεί εξ ορισμού πληθωρισμό..δεν θα μπορούσες να πάρεις ένα μέρος από αυτά πίσω μέσω της φορολογίας? Πιστεύω ότι ο λόγος που το χρήμα δανείζεται και δεν χαρίζεται είναι ότι εαν συνέβαινε το δεύτερο τότε κανένας μας δεν θα προσπαθούσε για τίποτε..αφού θα ξέραμε ότι ότι και να συμβεί το νομισματοκοπείο θα μας έδινε όσο χρήμα θα θέλαμε.Με το σύστημα του δανεισμού αναγκαζόμαστε να μοχθήσουμε για να ξεπληρώσουμε τα χρεή μας..Ευχαριστώ
Kατ΄ αρχην συγχαρητηρια για το ιστολόγιο, κάνετε πολύ καλες αναλύσεις με πολύ απλό τρόπο που μας δινουν την δυνατότητα να καταλάβουμε τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η οικονομία σήμερα.
Αυτο που δεν έχω βρει να γράφετε κάπου, είναι ο ρόλος των εξαγωγών σε μια οικονομία.
Καταλαβαίνω, νομίζω, πολύ καλά τον μηχανισμό δημιουργίας χρήματος μέσω του χρέους, και το πως σε κάθε μονάδα χρήματος αντιστοιχεί μια μονάδα χρέους + τόκους, αλλά ας πουμε η εισροή ξένου συναλλάγματος είτε μέσω πώλησης αγαθών στο εξωτερικό, είτε μέσω τουρισμού π.χ. δεν είναι για μια χώρα, χρήμα που δεν αντιστοιχεί σε χρέος δικό της τουλάχιστον;
Βεβαίως με την προυπόθεση ότι οι εξαγωγές είναι μεγαλύτερες των εισαγωγών.
Ερώτηση κάνω γιατί δεν είμαι οικονομολόγος, και προσπαθώ να καταλάβω τον μηχανισμό που λειτουργεί το όλο πράγμα.