Η μόχλευση (Leverage)– Μέρος Β’: Τα παράγωγα

Αφού αναφερθήκαμε στη βασική μορφή μόχλευσης, το δανεισμό ας συνεχίσουμε παρουσιάζοντας τη δεύτερη και πιο ύπουλη μορφή μόχλευσης. Τα παράγωγα. Έχουμε αναφερθεί αναλυτικά στα παράγωγα και στο παρελθόν. Τι είναι όμως αυτό που τα κάνει ύπουλα;

Μια επένδυση σε παράγωγα δε φαίνεται στον ισολογισμό μιας επιχείρησης. Δεν αποτελούν κάποια χρήματα που έχει δανειστεί μια επιχείρηση. Σε έναν ισολογισμό παρουσιάζονται συνήθως ως μια εγγραφή στο ενεργητικό, η οποία αποτυπώνεται ως ένα περιουσιακό στοιχείο. Ανάλογα με την τιμή του αγαθού για το οποίο συνάφθηκαν μπορεί η αξία τους να αυξάνεται ή να μειώνεται, ενώ η τελική εκκαθάρισή τους γίνεται στην ημερομηνία άσκησης του δικαιώματος το οποίο αντιπροσωπεύουν.

Μια πρόχειρη ματιά στον ισολογισμό μιας επιχείρησης μπορεί να αποκαλύψει το μέγεθος της μόχλευσης μέσω δανεισμού. Η μόχλευση μέσω παραγώγων θα παραμείνει κρυμμένη πίσω από έναν απόκρυφο κωδικό του τύπου «Άλλες κινητές αξίες». Αν τα πράγματα εξελιχθούν θετικά αυτές οι κινητές αξίες θα αποφέρουν κάποια στιγμή μεγάλα κέρδη. Αν όμως τα πράγματα στραβώσουν, όπως συνήθως συμβαίνει τα τελευταία χρόνια, αυτές οι κινητές αξίες μπορεί να μηδενιστούν και οι ζημιές για τον ισολογισμό να είναι ανεπανόρθωτες.

Ο τρόπος με τον οποίο όμως χτίζονται θέσεις παραγώγων είναι συνήθως πολύ πιο περίπλοκος, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται μεγάλη αδιαφάνεια και ο έλεγχος να είναι σχεδόν αδύνατος ακόμη και από τη διοίκηση της επιχείρησης. Συνήθης πρακτική στους μεγάλους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς είναι η δημιουργία οχημάτων ειδικού σκοπού, στην ουσία ξεχωριστών εταιρειών, τα οποία ανήκουν κατά 100% στο μητρικό οργανισμό και έχουν πολύ μικρό μετοχικό κεφάλαιο. Ακολούθως, αυτά τα «οχήματα» δανείζονται τεράστια ποσά και συνάπτουν τα συμβόλαια παραγώγων. Τα δάνεια που λαμβάνουν, δίνονται πάντα με την εγγύηση του μητρικού οργανισμού, ο οποίος θα χρειαστεί να τα αποπληρώσει αν οι επενδύσεις παραγώγων πάρουν την κάτω βόλτα.

Η πρακτική της χρήσης οχημάτων ειδικού σκοπού από τους χρηματιστές των μεγάλων χρηματοπιστωτικών οργανισμών είναι τόσο διαδεδομένη, που μια επενδυτική τράπεζα μπορεί να έχει μερικές χιλιάδες οχήματα ειδικού σκοπού στο ενεργητικό της πράγμα που κάνει την παρακολούθηση και τον έλεγχο αυτών των επενδύσεων σχεδόν αδύνατο.

Στην περίπτωση δε της χρεοκοπίας ενός μεγάλου χρηματοπιστωτικού οργανισμού μπορεί να χρειαστούν χρόνια μέχρι να ξετυλιχτεί ο μίτος των εταιρειών ειδικού σκοπού που ανήκουν στο μητρικό οργανισμό, εργασία που συνήθως απαιτεί μια μικρή στρατιά δικηγόρων και λογιστών.

Το μεγάλο πρόβλημα με τα παράγωγα και τις εταιρείες ειδικού σκοπού, όμως είναι η ευκολία με την οποία αποκρύπτεται ο κίνδυνος των επενδύσεων που έχει αναλάβει ένας οργανισμός. Ένας επενδυτής μπορεί να μελετήσει τις χρηματοοικονομικές καταστάσεις ενός οργανισμού και να καταλήξει ότι πρόκειται για έναν υγιή οργανισμό με πολύ μικρή μόχλευση και υγιή χρηματοοικονομικά στοιχεία την ίδια στιγμή που ο οργανισμός είναι εκτεθειμένος σε τεράστιους κινδύνους, οι οποίοι μπορούν να τον οδηγήσουν στην καταστροφή ανά πάσα στιγμή.