Η κρίση του 2008 Μέρος Α’ – Τα subprime δάνεια στις ΗΠΑ

Θα ξεκινήσουμε να ξετυλίγουμε το κουβάρι της σημερινής οικονομικής κρίσης. Όλα ξεκίνησαν από τις ΗΠΑ.

Η περίοδος στις αρχές της χιλιετίας σημαδεύτηκε από μια σημαντική αύξηση στην ποσότητα του χρήματος στην οικονομία. Η αύξηση αυτή προκλήθηκε από την κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ, η οποία υπό τη διοίκηση του Alan Greenspan,  ακολούθησαν πολιτική μηδενικών σχεδόν επιτοκίων. Το επιτόκιο που προσέφερε η κεντρική τράπεζα κυμαινόταν κατά τη διάρκεια των πρώτων χρόνων της δεκαετίας του 2000 ανάμεσα στο 0 και το 1%. Με όλο αυτό το φθηνό χρήμα στην αγορά συνέβη το αναμενόμενο, δημιουργήθηκε μια φούσκα.

Σε αντίθεση με το 1929, όταν η φούσκα εκδηλώθηκε κυρίως στο χρηματιστήριο και στις τιμές των μετοχών, στις αρχές της χιλιετίας, στην Αμερική,  η φούσκα εκδηλώθηκε στις τιμές των ακινήτων. Με τα επιτόκια των στεγαστικών δανείων σε πολύ χαμηλό επίπεδο, η πλειοψηφία των Αμερικάνων απέκτησε τη δυνατότητα να αγοράσει σπίτι. Και όταν λέμε η πλειοψηφία εννοούμε σχεδόν το σύνολο του πληθυσμού, ακόμα και ένας άνεργος, ή ημιαπασχολούμενος μπορούσε να πάρει στεγαστικό δάνειο. Το ποσοστό των αιτήσεων για στεγαστικά δάνεια που απορριπτόταν στο 14% το 2003 από το 28% που βρισκόταν το 1997. Πως μπορούσε όμως ένας δανειολήπτης με περιορισμένο εισόδημα να αποπληρώσει τα δάνεια του;

Η απάντηση είναι απλή. Δεν μπορούσε. Οι τιμές όμως ανέβαιναν με τέτοια ταχύτητα που μέσα σε λίγους μήνες ξαναπουλούσε το ακίνητο αποκομίζοντας και κέρδος. Ολόκληρο το έθνος είχε επιδοθεί σε επενδύσεις στην αγορά ακινήτων.

Δινόταν τα στεγαστικά δάνεια όμως με τέτοια ευκολία; Πως μπορούσε μια τράπεζα να χορηγήσει δάνειο σε έναν υποψήφιο αγοραστή ακινήτου, όταν αυτός δεν είχε τα μέσα να πληρώσει πάνω από μία με δύο μηνιαίες δόσεις; Η απάντηση έγκειται στο γεγονός ότι στις ΗΠΑ ένα μεγάλο μέρος των στεγαστικών δε το χορηγούσαν οι τράπεζες, αλλά οι κτηματομεσίτες.

Στο πλαίσιο της καλύτερης εξυπηρέτησης του πελάτη και της απλοποίησης των συναλλαγών, ο υποψήφιος αγοραστής ολοκλήρωνε τη διαδικασία της αγοραπωλησίας ερχόμενος σε επαφή αποκλειστικά με το μεσίτη. Ο μεσίτης έφερνε σε επαφή πωλητή και αγοραστή, διεκπεραίωνε τη μεταβίβαση του ακινήτου, αναλαμβάνοντας το συμβολαιογραφικό και νομικό κομμάτι και μεσολαβούσε στην τράπεζα για τη χορήγηση του δανείου. Αυτή η μεσολάβηση είναι παρόμοια με τον τρόπο που μερικές αντιπροσωπείες αυτοκινήτου μεσολαβούν για τη λήψη χρηματοδότησης από τον αγοραστή για την αγορά αυτοκινήτου στην Ελλάδα. Για αυτή τη μεσολάβηση ο μεσίτης λάμβανε από την τράπεζα και ένα εφ’ άπαξ ποσοστό.

Το κίνητρο του μεσίτη να χορηγηθεί το δάνειο λοιπόν ήταν πολύ σημαντικό. Το κίνητρό του για την αποπληρωμή του αντίθετα ήταν ανύπαρκτο. Αυτή η κατάσταση είχε σαν αποτέλεσμα να χορηγηθεί μεγάλος αριθμός επισφαλών στεγαστικών δανείων. Τα δάνεια, τα οποία ο δανειζόμενος κατά πάσα πιθανότητα δεν θα έχει χρήματα για ν εξυπηρετήσει ονομάζονται subprime. Για μια μικρή χρονική περίοδο το σύστημα δούλεψε. Τα ακίνητα άλλαζαν χέρια με μεγάλη ταχύτητα, σε όλο και μεγαλύτερες τιμές και όλοι αποκόμιζαν κέρδη.

Εν τω μεταξύ οι τράπεζες, οι οποίες πρώτες από όλους συνειδητοποίησαν ότι αυτή η κατάσταση δεν θα συνεχιζόταν επ’ άπειρο, προσπάθησαν να ξεφορτωθούν αυτές τις επισφάλειες, τιτλοποιώντας τις απαιτήσεις τους και πουλώντας τις σε τρίτους[1]. Πως έγινε αυτό πρακτικά; Οι τράπεζες που είχαν χορηγήσει επισφαλή στεγαστικά, τα συγκέντρωναν κάτω από την ομπρέλα ενός τίτλου, τον οποίο πουλούσαν σε τρίτους. Έπαιρναν πχ 100 επισφαλή δάνεια και πουλούσαν τις μελλοντικές εισπράξεις από αυτά σε κάποιον τρίτο. Εξ αρχής ξεκαθάριζαν ότι πρόκειται για προϊόντα υψηλής απόδοσης, αλλά και υψηλού ρίσκου. Τα προϊόντα αυτά ονομάστηκαν Collateralized Debt Obligations (CDOs). Και μπορεί οι ονομαστικές αποδόσεις να ήταν υψηλές, όμως οι επενδυτές δεν είχαν φανταστεί σε πόσο σαθρές βάσεις θεμελίωναν τα μελλοντικά τους εισοδήματα. Τι μηνιαίες δόσεις στεγαστικών μπορούν να πληρώσουν 100 άνεργοι και για πόσο χρόνο;

Τα CDOs ήταν στην πραγματικότητα σκουπίδια, τα οποία διοχετεύτηκαν στην αγορά, σε επενδυτικές τράπεζες, ασφαλιστικά ταμεία, τράπεζες του εξωτερικού. Και ήταν πολλά. Τα χρεόγραφα που βασιζόταν σε ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια ανερχόταν το 2007 σε 7,3 τρισεκατομμύρια δολάρια. $7.300.000.000.000. Το 1/3 από αυτά βασιζόταν σε subprime δάνεια, δηλαδή πάνω από δύο τρις δολάρια. Όταν προωθήθηκαν στην αγορά αυτά τα επενδυτικά προϊόντα αξιολογηθήκαν από οίκους αξιολόγησης και έλαβαν καλές αξιολογήσεις. Κάποια στιγμή όμως κάποιοι συνειδητοποίησαν ότι πολλά λεφτά αλλάζουν χέρια με αντάλλαγμα το τίποτε.

Ξαφνικά κανένας δεν ήθελε πλέον να αγοράσει CDOs και η αγορά τους κατέρρευσε. Η μουσική είχε σταματήσει και όλοι έψαχναν καρέκλα για να κάτσουν. Με δυο τρις δολάρια όμως να εξαφανίζονται βρέθηκαν πολλοί όρθιοι. Ποιοι ήταν αυτοί και τι έκαναν στο επόμενο άρθρο …