Ιδεοληψία και οικονομία

Σε πιο αθώες εποχές θέλαμε να πιστεύουμε ότι η διακυβέρνηση μιας χώρας και η διεύθυνση της οικονομίας της είναι μια δουλειά που απαιτεί γνώσεις, αναλυτική ικανότητα, ψυχραιμία και άλλες αρετές που ο μέσος άνθρωπος δεν κατείχε. Αυτός είναι και ο λόγος που οι αποφάσεις δε λαμβάνονται από απλούς ανθρώπους, αλλά η διακυβέρνηση ανατίθεται σε αντιπροσώπους, με περισσότερες γνώσεις από το μέσο άνθρωπο, οι οποίοι για να καταλήξουν σε μια απόφαση σταθμίζουν τα δεδομένα και καταλήγουν στη συμφερότερη απόφαση για το λαό τον οποίο αντιπροσωπεύουν.

Δυστυχώς τα πράγματα δεν είναι έτσι. Οι περισσότερες αποφάσεις, ιδιαίτερα στην Ευρώπη δε λαμβάνονται αναλύοντας δεδομένα, αλλά ως αποτέλεσμα ιδεοληψίας. Τα χρόνια που ακολούθησαν την κρίση του 2008 αναδείχθηκε σε μέγιστη αρετή η δημοσιονομική πειθαρχία. Όλοι προβάλουν σαν αυτονόητη την ανάγκη του συμμαζέματος των δημοσίων οικονομικών τη στιγμή που οι μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου βρίσκονται σε ύφεση. Αυτή η πεποίθηση δε βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα ή προσεκτική ανάλυση, αλλά σε ιδεοληψίες.

Καλλιεργείται η πεποίθηση ότι σε περίπτωση που οι εθνικές κυβερνήσεις δε λάβουν μέτρα μείωσης των δαπανών οι «αγορές» θα αποσύρουν την εμπιστοσύνη τους. Θα εκλάβουν τη μη λήψη μέτρων ως ένδειξη ότι οι εθνικές κυβερνήσεις δεν θα φανούν συνεπείς στις δανειακές τους υποχρεώσεις. Οι επενδυτές θα διστάσουν να προχωρήσουν επενδύσεις σε μια χώρα και αυτή θα μείνει στάσιμη.

Αντίθετα η λήψη μέτρων θα εμπνεύσει εμπιστοσύνη. Τα επιτόκια των κρατικών ομολόγων θα πέσουν. Η μείωση των μισθών, των κρατικών δαπανών και παρεμβάσεων θα άρουν τα εμπόδια πραγματοποίησης επενδύσεων και η οικονομία θα πάρει εμπρός. «Η ιδέα ότι τα μέτρα λιτότητας μπορεί να επιφέρουν στασιμότητα είναι εσφαλμένη» είχε δηλώσει σε παλαιότερη συνέντευξή του ο πρώην πρόεδρος της ΕΚΤ, Jean-Claude Trichet. «οι πολιτικές που προωθούν την εμπιστοσύνη θα βοηθήσουν στην οικονομική ανάκαμψη», προσέθεσε.

Η πραγματικότητα όμως είναι αμείλικτη. Τα μέτρα πάρθηκαν, οι επενδύσεις όμως δεν ήρθαν. Όχι μόνο οι τοπικές επιχειρήσεις κλείνουν, αλλά και πολυεθνικοί κολοσσοί με πρόσβαση σε χρηματοδότηση αφήνουν τις χώρες του νότου. Στην Ελλάδα οι ξένες πετρελαϊκές εταιρείες έφυγαν από το ξεκίνημα της κρίσης ενώ οι μεγάλες αλυσίδες λιανικής ή κρατούν στάση αναμονής ή πουλούν τα μερίδιά τους στους ντόπιους συνεταίρους τους και αποχωρούν. Ανάλογα φαινόμενα παρατηρούνται και στην Ισπανία και την Πορτογαλία. Χωρίς την ύπαρξη ενός καταναλωτικού κοινού, ικανού να απορροφήσει τα αγαθά και τις υπηρεσίες που θα προσφέρει καμιά επιχείρηση δε μπαίνει στη διαδικασία να προχωρήσει σε επενδύσεις. Ακόμα και εμπορικές συμφωνίες που χαιρετίζονται από τον τοπικό τύπο (Cosco, HP, Unilever) δεν αποτελούν παρά εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Η δημιουργία μερικών χιλιάδων θέσεων εργασίας δεν μπορεί με τίποτε να αντισταθμίσει την απώλεια ενός εκατομμυρίου θέσεων εργασίας από το 2009 μέχρι σήμερα.

Παρά λοιπόν την εμφανή αποτυχία των πολιτικών λιτότητας, η συνταγή συνεχίζει να εκτελείται με θρησκευτική ευλάβεια. Η δικαιολογία της αποτυχίας τους είναι η όχι σωστή εφαρμογή τους. Αν εφαρμόζαμε σωστά τις πολιτικές λιτότητας και ανοίγματος των αγορών θα είχαμε σίγουρα καλύτερα αποτελέσματα.

Εδώ μπορούμε να κάνουμε μια σημειολογική παρατήρηση. Οι ίδιοι άνθρωποι που επιχειρηματολογούν υπέρ της ελεύθερης αγοράς συνήθως βιοπορίζονται με εισοδήματα που άμεσα ή έμμεσα προέρχονται από το κράτος (πολιτικοί, δημοσιογράφοι, εργολάβοι κλπ) και είναι οι ίδιοι οι οποίοι με την κατάρρευση του κομμουνισμού δήλωναν ότι είναι ένα καλό σύστημα, το οποίο αποδεικνύεται ανεφάρμοστο επειδή δε λάμβανε υπόψη του την ανθρώπινη φύση. Κανένας δεν έμεινε προσηλωμένος στον κομουνισμό με την ελπίδα ότι θα εφαρμοστεί κάποια μέρα σωστά. Αντίθετα παραμένουμε προσηλωμένοι σε μια λιτότητα η οποία έχει αποτύχει σε πολλές ανάλογες περιπτώσεις στο παρελθόν και έχει εμφανώς αποτύχει και σήμερα.

Όταν λοιπόν υπάρχει μια θρησκευτική προσήλωση σε μια πολιτική η οποία δημιουργεί μόνο ύφεση, ανεργία και δυστυχία μόνο για ιδεοληψία μπορούμε να μιλάμε. Η πολιτική της λιτότητας εν μέσω ύφεσης δεν απέτυχε μόνο στην Ελλάδα. Απέτυχε στην Ιρλανδία, την Πορτογαλία, την Ισπανία. Είχε αποτύχει στη δεκαετία του 90 στην Ανατολική Ασία, είχε αποτύχει κατά τη δεκαετία του 30’ στην Αμερική και στην Ευρώπη. Η εφαρμογή της δεν έχει κανένα θετικό προηγούμενο πουθενά. Η δε προσδοκία ότι οι καλές νεράιδες των αγορών θα ευλογήσουν τις χώρες που εφαρμόζουν πολιτικές λιτότητας εν μέσω κρίσης είναι απλά όνειρα θερινής νυκτός.