Το νέο παραγωγικό τοπίο Μέρος Β’: Η σύνδεση πλεονασμάτων – ελλειμμάτων

Είδαμε στο προηγούμενο άρθρο τον τρόπο με τον οποίο η παραγωγική δυναμικότητα της παγκόσμιας οικονομίας έχει μετατοπιστεί από τον δυτικό κόσμο, όπου παραδοσιακά είχε συγκεντρωθεί για αιώνες, στην άπω ανατολή και στην ινδική χερσόνησο. Αυτή η μετακίνηση δημιούργησε ένα παράδοξο. Η παραγωγή των προϊόντων, κατά κύριο λόγο, έφυγε από το δυτικό κόσμο ενώ η κατανάλωση έμεινε. Το κόστος παραγωγής των προϊόντων μπορεί να μειώθηκε, δεν υπήρχαν όμως αρκετά εισοδήματα στον δυτικό κόσμο για να τα καταναλώσουν. Από που προήλθαν λοιπόν τα χρήματα για να τροφοδοτηθεί το καταναλωτικό μοντέλο της Δύσης τα τελευταία χρόνια;

Η απάντηση είναι απλή. Από δάνεια.

Από την παραγωγική δραστηριότητα στις πλεονασματικές χώρες της κεντρικής Ευρώπης και της Άπω ανατολής συγκεντρώθηκαν κεφάλαια, οι κάτοχοι των οποίων έψαχναν τρόπους επανα επένδυσης και μάλιστα με καλές αποδόσεις.

Ένα μεγάλο τμήμα αυτών των κεφαλαίων διοχετεύθηκε στις δυτικές χώρες οι πληθυσμοί των οποίων είχαν απολέσει τμήμα του εισοδήματός τους σαν αποτέλεσμα της αποβιομηχάνισης των χωρών τους. Η ζήτηση χρημάτων στις οικονομίες που βρισκόταν στο στάδιο της αποβιομηχάνισης ήταν αυξημένη, λόγω της απώλειας εισοδήματος για την εργατική τάξη, με αποτέλεσμα να ανεβαίνουν τα επιτόκια. Η χορήγηση δανείων σε αυτές τις οικονομίες αποτελούσε ιδανική επένδυση. Τα δάνεια αυτά δόθηκαν είτε στο δημόσιο είτε σε ιδιώτες. Σε πολλά κράτη της δυτικής Ευρώπης το κύριο βάρος του δανεισμού το επωμίσθηκε ο ιδιωτικός τομέας, όπως π.χ. στην Ιρλανδία και την Ισπανία που συσσώρευσαν μεγάλο ιδιωτικού χρέους, ενώ σε άλλα όπως στην Ελλάδα το κυρίως βάρος του χρέους το επωμίσθηκε ο δημόσιος τομέας.

Δεν είναι τυχαίο ότι κύριος τροφοδότης των ευρωπαϊκών χρεών είναι γερμανικές κατά κύριο και γαλλικές κατά δεύτερο λόγο τράπεζες. Αντίστοιχα κύριος τροφοδότης του αμερικάνικου χρέους είναι η Κίνα και οι πετρελαιοπαραγωγοί χώρες του αραβικού κόσμου.

Πως μπορεί λοιπόν να διορθωθεί αυτή η κατάσταση; Πως μπορεί να εξισορροπηθεί το παγκόσμιο παραγωγικό τοπίο; Η απάντηση είναι ο προστατευτισμός. Περιγράψαμε προηγουμένως η ανάπτυξη ενός βιομηχανικού οικοσυστήματος είναι πολύ μεγάλο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για μια οικονομία. Το άνοιγμα των αγορών κάνει τη βιομηχανική ανάκαμψη μιας οικονομίας αδύνατη. Στη οικονομία όπως και στη βιολογία ισχύει ο νόμος του ισχυρότερου. Είναι πρακτικά αδύνατο να αναπτυχθεί βιομηχανία σε μια χώρα χωρίς προστασία από τον ανταγωνισμό, τουλάχιστον στο ξεκίνημα. Η προστασία από τον ανταγωνισμό είναι βασική για το επιτυχημένο ξεκίνημα της βιομηχανικής ανάπτυξης.

Το άνοιγμα των αγορών στην ουσία ευνοεί τις ήδη αναπτυγμένες χώρες, μιας και τους επιτρέπει να κυριαρχήσουν παγκοσμίως. Πολλές φορές γίνονται αναφορές στην αποτυχία των ελληνικών επιχειρήσεων να προετοιμαστούν για το ενιαίο νόμισμα και το άνοιγμα των ευρωπαϊκών αγορών. Αυτό είναι σωστό, ήταν όμως εφικτό; Ποιας χώρας οι επιχειρήσεις μπόρεσαν να προσαρμοστούν. Οι μόνοι κερδισμένοι ήταν οι ήδη ανεπτυγμένοι πολυεθνικοί κολοσσοί. Απλώς η Ελλάδα έτυχε να μην έχει κανέναν. Αλλά ακόμα και χώρες που διέθεταν τέτοιες επιχειρήσεις, εθνικοί πρωταθλητές ονομαζόταν μια εποχή, δεν μπόρεσαν να προσαρμοστούν. Επιχειρήσεις που απασχολούσαν χιλιάδες εργαζομένους αναγκάστηκαν να κλείσουν ή να περιοριστούν απολύοντας χιλιάδες. Ο ελεύθερος ανταγωνισμός ευνοεί την επιβίωση του ισχυρότερου και αυτός στις περισσότερες φορές μπορεί να είναι μόνο ένας, ή ένας μικρός αριθμός πολυεθνικών εταιρειών. Ακόμα και στη λιανική, τα πλεονεκτήματα ενός πολυεθνικού κολοσσού είναι δύσκολο να υπερκεραστούν και στο τέλος αυτός επικρατεί του ντόπιου ανταγωνισμού.

Είναι όμως ο προστατευτισμός λύση; Ο ελεύθερος ανταγωνισμός δεν έχει οδηγήσει στη βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων και τη μείωση των τιμών; Η επιβολή δασμών στα εισαγόμενα προϊόντα δεν θα αυξήσει τις τιμές και θα ρίξει την ποιότητα; Η απάντηση είναι ναι. Είναι όμως ο μόνος τρόπος να διατηρηθούν τα εισοδήματα εκατοντάδων εκατομμυρίων εργαζομένων. Το χαμήλωμα των τιμών και η βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων δεν ευνοούν κανέναν αν δεν μπορεί να τα αγοράσει, ή αν για να τα αποκτήσει χρειάζεται να υποθηκεύει τα μελλοντικά του εισοδήματα με τη λήψη δανείων που δεν μπορούν να αποπληρωθούν.

Η απόφαση λοιπόν είναι πολιτική. Το κρίσιμο είναι να μπορέσει ο κόσμος να αγνοήσει τις διάφορες πήγες ενημέρωσης που προάγουν την άρση των περιορισμών και των αγκυλώσεων στα πάντα, ευνοώντας έτσι μια περιορισμένη ολιγαρχία και να απαιτήσει μέτρα που θα προστατεύσουν τις θέσεις εργασίας του και το εισόδημά του.

Κρίσιμη είναι η συνειδητοποίηση ότι δεν μπορούν όλα να λειτουργούν με απόλυτη αποτελεσματικότητα. Η απόλυτη αποτελεσματικότητα μειώνει τον αριθμό των εργαζομένων και μέχρι να αποφασίσουμε ότι ένα μέρος του πληθυσμού θα πληρώνεται χωρίς να εργάζεται ή ότι θα αμειβόμαστε όλοι ικανοποιητικά για να εργαζόμαστε λιγότερες από 5 μέρες την εβδομάδα θα πρέπει να ανεχτούμε τις αγκυλώσεις γύρω μας γιατί έτσι παράγεται εισόδημα για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Όπως είχαμε εξηγήσει και παλαιότερα, μεγάλη πλειοψηφία των εργαζομένων αποτελούν αυτούς που το δημοσιογραφικό κατεστημένο μας παρουσιάζει ως προνομιούχους.