Το δημοσιονομικό σύμφωνο
Η Συμφωνία για τη σταθερότητα, τη συνεργασία και τη διακυβέρνηση στη νομισματική ένωση, ή αλλιώς το δημοσιονομικό σύμφωνο είναι μια συνθήκη που υπογράφηκε από όλα τα μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης έκτος από την Τσεχία και το Ηνωμένο Βασίλειο, το Μάιο του 2012. Το σύμφωνο μπαίνει σε ισχύ από τις αρχές του 2013, υπό την προϋπόθεση ότι θα έχει επικυρωθεί από τα κοινοβούλια των 12 μελών της Ευρωζώνης. Το δημοσιονομικό σύμφωνο απαιτεί από τα μέλη του την επίτευξη ισοσκελισμένων ή και πλεονασματικών κρατικών προϋπολογισμών. Σε περίπτωση μη συμμόρφωσης το Ευρωπαϊκό δικαστήριο θα μπορεί να επιβάλλει πρόστιμο στη χώρα που δε συμμορφώνεται μέχρι και το 0,1% του ΑΕΠ της.
Ευελιξία προβλέπεται για τις χώρες, οι οποίες έχουν δημόσιο χρέος κάτω από το 60% του ΑΕΠ τους. Αυτές μπορούν να καταγράφουν ελλείμματα μέχρι και 1% του ΑΕΠ. Χώρες που παρουσιάζουν υπερβολικά ελλείμματα είναι υποχρεωμένες να τα μειώνουν με ρυθμό 5% κατ’ έτος.
Μακροπρόθεσμα η εφαρμογή του δημοσιονομικού συμφώνου θα σημάνει τη σταδιακή αποπληρωμή του δημοσίου χρέους σε ολόκληρη την ΕΕ και απόρριψη της δυνατότητας του κράτους να καταφύγει στον δανεισμό ακόμα και για τα μακροπρόθεσμα επενδυτικά έργα.
Αυτός είναι ένας στόχος τουλάχιστον παρανοϊκός. Ακόμα και αν δεχτούμε ότι ένα κράτος λειτουργεί όπως μια επιχείρηση ή ένα νοικοκυριό, που δε λειτουργεί έτσι. Ποια επιχείρηση ή νοικοκυριό απορρίπτει εκ των προτέρων τη δυνατότητα προσφυγής σε δανεισμό για να καλύψει μεγάλες επενδυτικές ανάγκες. Η σημαντική αύξηση της παραγωγικής δυναμικότητας από μια επιχείρηση ή η αγορά κατοικίας από ένα νοικοκυριό είναι σχεδόν αδύνατα χωρίς την προσφυγή σε δανεικά κεφάλαια, αφού όπως έχουμε εξηγήσει και παλαιότερα το χρήμα προέρχεται από το χρέος. Μπορεί σε μικροοικονομικό επίπεδο η προσφυγή σε δανεισμό για την επιχείρηση για χρήση σαν κεφάλαιο κίνησης ή για κάλυψη αναγκών μισθοδοσίας να θεωρείται σημάδι κακής διαχείρισης. Το ίδιο ισχύει αντίστοιχα με τη χρήση δανεικών κεφαλαίων από ένα νοικοκυριό για καταναλωτικές δαπάνες.
Επενδυτικές δαπάνες χωρίς προσφυγή σε δανεισμό μπορούν να πραγματοποιηθούν μόνο από επιχειρήσεις ή νοικοκυριά, τα οποία έχουν συσσωρεύσει τεράστια πλεονάσματα με την μορφή αποταμιεύσεων. Εθνικά κράτη όμως με συσσωρευμένα πλεονάσματα δεν υπάρχουν. Το δημοσιονομικό σύμφωνο λοιπόν αποδυναμώνει το κράτος, στερώντας του σημαντικές πήγες χρηματοδότησης. Στην ουσία λοιπόν το δημοσιονομικό σύμφωνο επικουρεί και ολοκληρώνει το έργο της συνθήκης του Μάαστριχτ. Ρίχνει το κράτος στο περιθώριο προς όφελος του ιδιωτικού τομέα.
Γιατί είναι απαραίτητο όμως το δημοσιονομικό σύμφωνο; Δεν ήταν αρκετή η εφαρμογή της συνθήκης του Μάαστριχτ; Η απάντηση είναι ότι το δημοσιονομικό σύμφωνο είναι πολύ πιο περιοριστικό. Θέτει όριο στο έλλειμμα στο 1% του ΑΕΠ αντίθετα με το 3% της συνθήκης του Μάαστριχτ, και αυτό το 1% μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Επιπρόσθετα η συνθήκη του Μάαστριχτ προέβλεπε κάποιους περιορισμούς για τα κράτη – μέλη, όχι όμως τρόπους για την εφαρμογή τους, ούτε ποινές. Το δημοσιονομικό σύμφωνο προβλέπει την κατοχύρωση των στόχων του με ανώτερη πολιτειακή υποχρέωση για κάθε κράτους – μέλος και συγκεκριμένες θεσμοθετημένες ποινές για την παραβίασή του.
Το δημοσιονομικό σύμφωνο μπορεί να είναι ουδέτερο ή ακόμα και χρήσιμο σε περιόδους ανάπτυξης, αφού δεν επιτρέπει τη δημιουργία ελλειμμάτων, μπορεί όμως να αποδειχτεί καταστροφικό σε περιόδους κρίσης. Αφαιρεί από το κράτος τη δυνατότητα να δημιουργήσει ελλείμματα σε μια προσπάθεια να αναστρέψει την υφεσιακή πορεία της οικονομίας, αυξάνοντας το διαθέσιμο χρήμα στην αγορά όταν οι υπόλοιπες οικονομικές μονάδες, επιχειρήσεις και νοικοκυριά, είναι πιο επιφυλακτικές, και διστάζουν να κάνουν ανοίγματα.
Δυστυχώς όμως, μόνο το κράτος μπορεί να παίξει αυτό το ρόλο αναθερμαίνοντας την οικονομία. Το κράτος είναι ο μόνος οργανισμός του οποίου η ύπαρξη δεν απειλείται από μια χρεοκοπία σε αντίθεση με μια εταιρία για την οποία μια χρεοκοπία σημαίνει συνήθως διάλυση. Η εφαρμογή περιορισμών σαν και αυτούς που επιβάλλει το δημοσιονομικό σύμφωνο σε περιόδους ύφεσης, όχι μόνο δεν είναι η λύση, αλλά και παρατείνει την ύφεση επ’ αόριστο.
Την προηγούμενη φορά που η ανθρωπότητα γνώρισε μια παγκόσμια κρίση, χρειάστηκε ένας πόλεμος με τις αυξημένες κρατικές δαπάνες που αυτός φέρνει για να ξεπεραστεί. Αυτή τη φορά τι έχουμε να περιμένουμε;
oikonomica 
Αν ένα κράτος σε περιόδους ανάπτυξης,αντί να δημιουργεί πλεονάσματα δημιουργεί ελλείμματα, σε περιόδους κρίσης τι πρέπει να κάνει; Να δημιουργήσει ακόμα πιο τερατώδη ελλείμματα; Αυτό μπορεί να αναθερμάνει την οικονομία;
Μήπως το να μπορεί ένα κράτος να δημιουργήσει ελλείμματα σε μια προσπάθεια να αναστρέψει την υφεσιακή πορεία της οικονομίας σε περίοδο κρίσης, είναι μία μόνο από τις απαραίτητες παραμέτρους; Αν, για παράδειγμα, ο πολιτικός κόσμος και ο κρατικός μηχανισμός παραμένουν διεφθαρμένοι (που είναι και ένας καλός λόγος για τη δημιουργία ελλειμμάτων σε περίοδο ανάπτυξης) πως ο περαιτέρω δανεισμός θα λύσει το πρόβλημα;
Κατ’ αρχήν σίγουρα κανένας δεν μπορεί να συνηγορήσει στη δημιουργία ελλειμμάτων σε περιόδους ανάπτυξης. Σε κάθε περίπτωση όμως η δημιουργία ελλειμμάτων σε περιόδους κρίσης είναι μονόδρομος. Πώς αλλιώς θα αυξηθεί η ποσότητα χρήματος στην οικονομία; Οι ιδιώτες θα πράξουν ορθολογικά και θα περιορίσουν τα ελλείμματά τους. Η οικονομία μπαίνει στη φάση της απομόχλευσης με καταστροφικές συνέπειες, σαν αυτές που βιώνουμε αυτή τη στιγμή με τα ευρώ μας κρυμμένα σε στρώματα, χρηματοκιβώτια και θυρίδες.
Μόνο το κράτος, το οποίο έχει την εποπτεία ολόκληρης της οικονομίας απαιτείται να δημιουργήσει ελλείμματα για την αναθέρμανση της οικονομίας. Όταν βέβαια οι αγορές είναι κλειστές, πράγμα που στη ζώνη του Ευρώ δεν έχει να κάνει με την κατάσταση της οικονομίας του, τα πράγματα δυσκολεύουν. Η άρνηση δε της ΕΚΤ να αγοράσει ομόλογα από την πρωτογενή αγορά οδηγεί στο αδιέξοδο. Περισσότερα όμως την επόμενη εβδομάδα …
Εχουμε τον κανόνα: ένας οργανισμός οφείλει να ξοδεύει (είτε καταναλώνει, είτε επενδύει) λιγότερα αυτών που κατέχει (είτε εισπράττει, είτε έχει αποταμιεύσει).
Αρχικά εισάγεις μια αίρεση που αφορά στην κλίμακα εφαρμογής του κανόνα: να ισχύει στη μικροκλίμακα (άτομο, επιχείρηση) , αλλά όχι για το κράτος.
Με αυτό το άρθρο εισάγεις και δεύτερη αίρεση που αφορά το χρόνο ισχύος: να ισχύει όταν υπάρχουν πλεονάσματα, αλλά όχι όταν υπάρχουν ελλείμματα.
Αν ήμουν ειδικός, δεν θα μου άρεσε οι κανόνες που προτείνω ή αναγνωρίζω την ισχύ τους να έχουν τόσες εξαιρέσεις…
Κατ’ αρχήν δε συμμερίζομαι τον κανόνα που αναφέρεις. Οι επενδύσεις, εφόσον αυξάνουν την οικονομική δραστηριότητα δεν μπορούν παρά να γίνονται με δανεικά. Η αύξηση της οικονομικής δραστηριότητας πρέπει να βρίσκει και νέο χρήμα να την εκφράσει και εφ’ όσον νέο χρήμα δημιουργείται μόνο μέσω δανεισμού ο δανεισμός είναι αναπόφευκτος. Τα ελείματα στα οποία αναφέρομαι για τον καιρό ανάπτυξης είναι οι λειτουργικές δαπάνες του κράτους, όχι οι επενδυτικές. Αν χτίσουμε τη γέφυρα Ρίου – Αντιρίου μέσα σε τρία χρόνια δεν μπορούμε να έχουμε την προσδοκία να το κάνουμε χωρίς δανεισμό, από τα έσοδα της τριετίας, ανεξάρτητα από την ύπαρξη ανάπτυξης. Επίσης για την κλίμακα εφαρμογής δεν απέριψα το δανεισμό νοικοκοιριών ή επιχειρήσεων για επενδυτικές δαπάνες. Τον απέρριψα για καταναλωτικές και πάλι σε μια επιχείρηση είπα ότι αποτελεί ένδειξη κακής διαχείρισης. Όλα εξαρτώνται από το βαθμό μόχλευσης που θα επιλέξει.
Για την πρώτη αίρεση. Η κλίμακα εφαρμογής έχει να κάνει με τη διαφορά μίκροοικονομίας και μάκροοικονομίας. Υπάρχει λόγος που είναι δύο σχεδόν διαφορετικές επιστήμες. Ότι ισχύει για ένα κομάτι της οικονομίας συνήθως δεν ισχύει για το σύνολο. Θα σου πρότεινα να διαβάσεις το «A country is not a company» του Paul Krugman(http://zonecours.hec.ca/documents/H2008-1-1487872.Krugman_Acountryisnotacompany.pdf). Είναι σχετικά σύντομο και εξηγεί ικανοποιητικά τη διαφορά στις δύο κλίμακες.
Για τη δεύτερη αίρεση. Όταν η οικονομία είναι σε φάση ανάπτυξης το κράτος δε χρειάζεται να δημιουργήσει ελλείματα για να αυξήσει την ποσότητα του χρήματος. Το κάνουν τα νοικοκοιριά και οι επιχειρήσεις με τα νέα δάνεια που συνάπτουν. Στην ύφεση που νοικοκοιριά και επιχειρήσεις επιβραδύνουν το δανεισμό τους οφείλει να παρέμβει το κράτος για να μη στερέψει το χρήμα στην αγορά (αυτό που ονομάζεται και παγίδα ρευστότητας). Ο κανόνας είναι ότι τα δανεικά πρέπει να αυξάνονται ατέρμονα για να μην υπάρχουν προβλήματα ρευστότητας και να εξυπηρετούνται παλιά δάνεια. Ή το κράτος θα το κάνει ή οι ιδιώτες.
Πώς εννοούνται οι επενδυτικές ανάγκες ενός νοικοκυριού; Όσο κι αν έψαξα, το μόνο που μπόρεσα να βρω είναι η απόκτηση πολλών παιδιών σε μια παραδοσιακή φαμίλια για να βοηθούν στις δουλειές και να εξαπλώνουν το imperium. Όλες οι άλλες ανάγκες αποσκοπούν στη βελτίωση του επιπέδου ζωής, άρα είναι καταναλωτικές;
Η οικογένεια δεν είναι παραγωγική μονάδα, όπως μια επιχείρηση. Τουλάχιστον όχι πια. Επενδυτικές δαπάνες για μια οικογένεια μπορούν να θεωρηθούν δαπάνες για πράγματα που θα εξυπηρετήσουν τις ανάγκες της οικογένειας για μεγάλο χρονικό διάστημα αποφεύγοντας κάποιες άλλες. τέτοιες είναι η αγορά κατοικίας ή και μεταφορικού μέσου. Ακόμα και η αγορά παραθεριστικής κατοικίας αφού μειώνει τα έξοδα διακοπών της οικογένειας. Η αγορά μιας ηλεκτρικής κουζίνας και ενός ψυγείου δίνουν τη δυνατότητα στην οικογένεια να μειώσει τα έξοδα διατροφής της. Στο εξωτερικό ακόμα και οι σπουδές θεωρούνται επενδυτική δαπάνη και ως τέτοια χρηματοδοτούνται από τις τράπεζες. Υπάρχει η προσδοκία ότι θα αυξήσουν το εισόδημα του ατόμου και για αυτό το λόγο χρηματοδοτούνται.
Υπάρχουν βέβαια και μικρές επενδυτικές δαπάνες, αλλά αυτές θεωρούμε συνήθως ότι μπορούν να καλυφθούν από τρέχοντα εισοδήματα και μικρές αποταμιεύσεις.
Νομίζω ότι σε σχέση με τη χώρα μας το βάρος των προσπαθειών μας θα έπρεπε να πέσει:
α) στην πραγματική οικονομία (τι, και πως θα παράγουμε ανάλογα με τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας)
β)στο με ποιον τρόπο ο δημόσιος τομέας θα γίνει παραγωγικός ώστε και την οικονομική ανάπτυξη να «σπρώξει» και υπηρεσίες να παράγει και αναδιανομή του πλούτου να μπορεί να κάνει (άρα έμφαση στα γνωστά σε όλους φαινόμενα γραφειοκρατίας, φοροδιαφυγής, αναξιοκρατίας, κάθε τύπου αυθαιρεσίας κλπ ).
Τα παγκόσμια προβλήματα που έχουν να κάνουν με την κυριαρχία της χρηματιστηριακής επί της πραγματικής οικονομίας (χρηματοπιστωτικό σύστημα, παράγωγα,δασμοί) κλπ δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν παρά σε παγκόσμιο ή σε ευρωπαϊκό επίπεδο (αρχιτεκτονική του ευρώ,σύμφωνο σταθερότητας,ελλείμματα και πλεονάσματα).
Υ.Γ. Θερμά συγχαρητήρια για το σάιτ.